Het is 1963. De Mit Ghamr’s Savings Association wordt geopend. Die werkt met islamitische microfi nanciering, nog ver voordat islamitisch bankieren of traditionele microfinanciering bestaan. Mit Ghamr wordt opgericht en geleid door Ahmad El-Naggar, die geïnspireerd is door de opzet van de Duitse spaarbanken, zoals bijvoorbeeld de kredietcoöperaties van Raiffeisen. 170 Het belangrijkste doel van de Mit Ghamr Savings Association is om mensen het belang in te laten zien van het sparen van geld. Onderliggend aan dit doel werkt El-Naggar aan vragen over sociale rechtvaardigheid, armoedebestrijding, economische ontwikkeling en gelijke toegang tot krediet. 171 De meeste auteurs zien Mit Ghamr daarom als de eerste islamitische bank, 172 of de enige en kortstondige ervaring met islamitisch sociaal bankieren. 173 Hoe het ook zij, het blijft voor islamitische economen een inspirerend voorbeeld. Mit Ghamr wordt alom gezien als een unieke en creatieve instelling, ontworpen om een sociaal doel te dienen; iets wat geen andere islamitische bank tot op heden is gelukt.

Islamitische economie is een brede morele discipline die zich bezighoudt met het algemeen maatschappelijk welzijn. We hebben het dan over islamitisch bankieren, awqaf(religieuze giften), zakah (het geven van aalmoezen) en takaful (verzekeringen). Het moderne idee van islamitische economie ontstaat omstreeks de tijd van de opdeling van India in 1947. Rente wordt (in de islamitische wereld) gezien als een instrument van de westerse dominantie en een bron van de islamitische decadentie. 174 Tegen deze achtergrond ontstaat een nieuwe vorm van islamitisch zelfbewustzijn. Je zou kunnen zeggen dat de islamitische morele economie een reactie is op de zwakke economische ontwikkeling in de moslimwereld. Tegelijk biedt het een alternatief voor zowel het communisme en het kapitalisme. 175 Want, islamitisch financieren volgt de regels van de sharia (de islamitische wet) op basis van de Koran en de soenna. De sharia ziet rente (riba),onzekerheid (gharar) en gokken (maysir) als zaken die moeten worden vermeden bij alle zakelijke transacties. Dit kritisch kijken naar geld verdienen met geld is niet uniek voor de islam. Het is vergelijkbaar met de regels in het vroege christendom die het ook verboden om rente te ontvangen. Om die reden spelen niet-christenen van oudsher een prominente rol in het bankieren in Europa. Het islamitisch bankieren brengt een aantal duidelijke regels met zich mee: rente is verboden, onzekerheid in de contractuele voorwaarden is niet toegestaan , het investeren in bepaalde economische activiteiten is verboden (waaronder varkensvlees, alcohol, tabak en wapenproductie, gokken en pornografie), de winsten, risico’s en verliezen van de economische activiteiten moeten worden gedeeld door alle betrokken partijen en achter elke financiële transactie moeten materiele vaste activa zitten. Dus geen financiële constructies die geen link hebben met de reële economie. 176 Volgens de islamitische wet moet geld worden gebruikt op een productieve manier. Voor alle duidelijkheid: het maken van winst is niet verboden, maar wordt gezien als een rechtvaardige beloning voor het doen van werk. Dit is nogal wat!

Die zaken die verboden worden in het islamitisch bankieren, zijn juist de fundamenten van het businessmodel van de westerse banken: rente, speculeren, derivaten, transacties waar geen enkele materiële activa achter zitten en ga zo maar door. Als je op zo’n totaal ander fundament een succesvolle bank kunt bouwen, dan ben je pas echt aan het pionieren.

Een onderscheidend kenmerk van de islamitische economie is de focus op ontwikkeling en maatschappelijke doelen. Islamitisch bankieren biedt financiële inclusie aan die mensen die zichzelf om religieuze redenen buiten het heersende financiële stelsel plaatsen. 177  Daarom wordt er van islamitische financiële instellingen verwacht dat zij het scheppen van banen bevorderen, dat zij veelbelovende economische sectoren ondersteunen, ondernemerschap stimuleren, sociale rechtvaardigheid en gelijkheid bevorderen en armoede bestrijden. 178 Bovendien kunnen banken bijdragen aan zakahfondsen voor liefdadigheid en sociale doeleinden. Hoewel niet iedereen de sociale functie van islamitisch bankieren centraal stelt, is iedere islamitische econoom het ermee eens dat islamitisch bankieren gebaseerd moet zijn op het delen van winsten en verliezen in plaats van op basis van de rente. 179 Wat betekent dat concreet? Leningen worden aangegaan op basis van profit and loss sharing (PLS). Veelbelovende bedrijven die geld nodig hebben, krijgen geld van de bank. Hiermee wordt de bank risicodrager in het betreffende bedrijf en deelt de bank ook in de winsten (én verliezen) van het bedrijf. De opbrengst voor de bank is dus niet de rente op de lening (zoals in het conventionele bankieren), maar een deel van de winst van het bedrijf. 180 Dit is aantrekkelijk voor ondernemers die meer teruggeven als er ook meer resultaat is om dat van te doen en andersom. Risicodeling is daarmee wel meer onzeker en meestal onaantrekkelijk voor banken! 181 Je hebt meer spaargeld en eigen vermogen nodig om hetzelfde bedrag uit te kunnen lenen door de grotere onzekerheid of het wel wordt terugbetaald. Daarbij is het is veel moeilijker en intensiever in de samenwerking met partijen die bij je lenen. In de praktijk anno 2015 wordt bij de islamitische banken minder dan 10% van de kredieten toegewezen op PLS-basis. Om deze reden worden bestaande islamitische fi anciële instellingen bekritiseerd omdat ze afwijken van het islamitische ideaal van winst- en verliesdeling. 182 Kortom, er is kritiek op de hedendaagse islamitische banken dat ze hun roots verloochenen en te weinig positieve sociaal-economische impact realiseren. Tegelijkertijd gaat het de islamitische financiële sector flink voor de wind met een gemiddelde jaarlijkse groei van zo’n 10% tot 20%. Tegen deze achtergrond is Mit Ghamr helemaal een boeiende case. Als eerste experiment binnen het islamitisch bankieren met zijn unieke eigenschappen die zich onderscheiden van die van de huidige islamitische commerciële banken, is deze case het bestuderen waard.