Vanaf de late middeleeuwen tot in de twintigste eeuw betekent deel uitmaken van een boerenfamilie zeker niet dat je jaar in jaar uit hetzelfde werk doet. Omdat er minder specialisatie is, is er juist diversiteit in activiteiten per persoon. Behalve in de landbouw en veeteelt is de familie Van den Heiligenberg ook actief in het openbaar en goederenvervoer, en in de handel in landbouwgoederen. Dat is niet zozeer visiegedreven als wel gewoon ondernemerschap. Het is het optimistisch en opportunistisch oppakken van de kansen die zich voordoen op basis van het principe ‘strategy follows orders’.

Wat zijn dan de ambities en drijfveren van boerenbedrijven zoals Van den Heiligenberg? Het doel is in de eerste plaats om in tijden van voor- en tegenspoed in je bestaanszekerheid te voorzien. Daarbij is de ambitie om het bedrijf ook nog groter achter te laten dan toen je het in handen kreeg. Als we het hebben over groter, dan gaat het ook over vermogen en materie, maar uiteindelijk is het adagium: ‘Liever grond dan geld’.

De boeren Van den Heiligenberg werken om te beginnen voor zichzelf en de eigen
familie, maar automatisch ook steeds met oog voor de gemeenschap waarin ze leven
en werken. Net als in elk ander bedrijf kunnen ook boerenbedrijven alleen bestaan
wanneer de omgeving ze het bestaan gunt. In een kleine gemeenschap waar mensen
eeuwenlang wonen en werken, zijn geen sociale media nodig om precies te weten wat
je aan elkaar hebt. Zeker is dat je morgen weer met elkaar moet samenwerken. Verstandige mensen proberen dus hun verantwoordelijkheid te nemen in de gemeenschap; in het geval van de familie Van den Heiligenberg in de Kromme Rijnstreek.

Wat voor waarden zijn er nodig in de familie Van den Heiligenberg om eeuwenlang het
boerenbedrijf te runnen en te blijven bestaan in tijden van oorlog, veeziekten en natuurrampen? Het vraagt verantwoordelijkheid, ondernemerschap en doorzettingsvermogen om ook het maximale uit je talenten en middelen halen. Ondernemen is een zaak van het vergroten van de inkomsten, maar ook van het verkleinen van de uitgaven. Het vraagt verstand van zaken en creatieve zuinigheid: weggooien is het laatste wat je doet. Daarbij vraagt het een mentaliteit van koppig doorgaan en harder werken als de modder dieper wordt: geef nooit op. Zo’n niet-zeurencultuur in het familiebedrijf kan ook negatieve gevolgen hebben: Kees van den Heiligenberg, uit een van de latere generaties, wordt ervoor geprezen dat hij nooit klaagt en altijd doorwerkt tot hij in 1935 op 21-jarige leeftijd toch echt een pauze moet houden, niet meer kan opstaan en drie weken later overlijdt aan een te laat ontdekte slecht functionerende schildklier.

Hoe vertalen de ambities en waarden zich in kernkwaliteiten? Ondernemerschap vraagt
om te beginnen verstand van het boerenbedrijf en de omgeving waarin je opereert. De
familie Van den Heiligenberg is net als andere boeren sterk afhankelijk van het weer, de toestand van de gewassen en de gezondheid van het vee. Het is dus cruciaal daar echt gevoel voor te hebben. Ook belangrijk is als ondernemer intelligent te werk te gaan bij het verhandelen van goederen. Daarbij moet een goede balans tussen verantwoordelijkheid en doorzettingsvermogen zorgen voor een lange adem in de handel en herverkaveling van landbouwgrond waarmee het bedrijf op een verantwoorde manier zonder grote risico’s stapsgewijs wordt uitgebouwd. Uiteindelijk moet dat alles zich bewijzen in het eeuwenlange voortbestaan van het bedrijf, in het aantal hectaren grondbezit en in het respect van de gemeenschap.