Dè handelspartner voor Azië
Prelude
Op 26 december 1780 schrijft F. Benthem een brief uit China aan de heer Jacobus Blanke in Middelburg om hem te condoleren met het verlies van zijn zoon wiens schip is vergaan: '... gij verliest een braave & teedere zoon & ik in dezelfde een mijner beste & opregste vrienden …' Tegelijk zijn er ook praktische vraagstukken: 'Het zal U edele zeeker niet onbewust zijn, dat wij in ’t jaar 1777 op Batavia tesaamen van den heer Johan Hendrik Wiegerman een somma van vijf duijsent Guldens teegen den intrest van 8 percent ’s jaars genegotieerd hebben.' Om geen risico te nemen moet het in ieder geval duidelijk zijn waar de rekening hoort te liggen als het geld mee is vergaan: '… dit ongeluk dan zoo zijnde hoop ik evenwel dat zijn Edele nog zoo veel bij U edele tegoed of nagelaten zal hebben dat die somma daaruit aan gemelde Heer Wiegerman voldaan zal kunnen worden.' Bij de VOC gaan vraagstukken van geld en dood wel vaker hand in hand.
De Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) is opgericht in 1602. De VOC is meer dan honderd jaar lang het grootste handelsbedrijf ter wereld en wordt gezien als de eerste multinational. De compagnie (oftewel ‘company’) is de eerste naamloze vennootschap. Het eigendom van een dergelijke organisatie was nooit eerder verspreid over verschillende beleggers die hun aandeel publiekelijk kunnen verkopen.
De VOC verovert monopolie- en oligopolieposities en dit vormt de basis voor grote omzetten, winsten en rijkdom. Zij beheerst de handelsroutes tussen Azië en Europa en heeft in de zeventiende eeuw ook een sleutelrol in de onderlinge handel tussen Aziatische landen. De VOC is niet alleen een commerciële onderneming maar ook een staat in de staat. Ten oosten van Kaap de Goede Hoop ís de VOC de Nederlandse overheid. Ze mag verdragen sluiten, een eigen leger hebben, oorlog voeren, koloniën stichten en deze besturen. Ook in de eenentwintigste eeuw zijn er dominante en spraakmakende bedrijven, maar zij worden niet geacht hun posities te veroveren en beschermen door oorlogen en het doden van tegenstanders. Veel van de agressieve masculiene taal die nu wordt gebruikt binnen bedrijven zoals 'veroveren', 'aanvallen' en 'overwinnen' past letterlijk bij de VOC.
De inheemse bevolking van de koloniën is vaak het slachtoffer. Er worden landen veroverd, mensen vermoord, slaven gekocht en opium verhandeld. Van de 973 duizend heenvarenden op VOC-schepen komen er 367 duizend weer terug in Nederland.
Dit alles past in de zeventiende en achttiende eeuw en volstrekt niet in de eenentwintigste eeuw. Het doel van deze case is niet om het handelen van de VOC te veroordelen of te verdedigen, maar om er meer inzicht in te krijgen. Dat levert niet altijd een verheffend beeld op, maar het is zeker baanbrekend, fascinerend, blikverruimend en leerzaam.
Visie en positionering
Dé handelspartner voor Azië
- Het bouwen van een waardevol (handels) imperium met Azië en de financiering daarvan uit de marges tussen inkoop en verkoop
- Bundeling voorcompagnieën in VOC
- Maritieme technologie in scheepsbouw, navigatie en cartografie
- Ervaring en netwerken door handelsdriehoek met Oostzee en Spanje/Portugal
- Handelseconomie versterkt naar productie en innovatie met molens, kanalen, financiële instrumenten en defensie
- Gewaagd doel: veroveren monopolies op Aziatische handelsroutes en specerijen
- De handelspartner voor Azië in Europa en in Azië zelf
- Exclusieve leverancier van de specerijen foelie, kruidnagel en nootmuskaat
- Preferente leverancier van exotische producten zoals peper, kaneel, koffie, thee, textiel, zijde, edelmetalen en opium
- Stabiele en gegarandeerde levering en betaling
- Constante prijsniveaus zonder speculatie
- Ondernemend
- Onvervaard
- Onbarmhartig
- Betrouwbare handelspartner
- Resultaatsgerichte leverancier
- Sterke bondgenoot (of tegenstander)
- Distributienetwerk op locatie en op zeeroutes
- Staatsbevoegdheden in oorlog en bestuur
- Handelskwaliteiten in kapitaal, marktkennis, verkoop- en inkooppplanning en voorraden
- Daadwerkelijk exclusief en preferent leveren
- Benutten macht en bevestigen reputatie
- Stabiele levering en prijsstelling
Het businessmodel
- Exclusieve/ exotische producten en edelmetalen
+
- Bij vestiging in de buurt door lokale contact-personen
+
- De rust van stabiele samen-werking
- Premium prijs voor premium product
+
- Weinig uitzoekwerk door stabiele levering tegen vaste prijzen
+
- Zekerheid van betrouwbare machtige partner met kapitaal
- Europa: Het Nederlands handelshuis
- Archipel: Sterke handelsstaat met monopolies
- Coromandel e.o.: sterke handelspartner
- Verre oosten: partner bij gratie China en Japan
- Portugezen: de monopolist voor de VOC
- East India Compagny: Dé monopolist na de VOC
- Andere compagnieën: Zweden en België Aziatische handelaren: in intra-Azië handel
- Handelaren en machthebbers: Europa en Azië
- Dit product is voor jou minder waard dan ik er ergens anders voor ga krijgen
- 4.721 scheepstochten naar Azië tussen 1602 en 1795 (en 3.356 retour)
- Leger van circa 10.000 man zijnde 50% personeel
- Goede ontwikkelde maritieme technologie om schepen te bouwen voor VOC
- Unieke ervaring en expertise in navigatie
- Naast bestuurlijke macht achterwaartse integratie via bestellen, voorfinancieren, opslag en productie
- Wederzijdse afhankelijkheid met Nederlandse overheden op basis waarvan VOC periodiek octrooi krijgt voor handel en macht in Azië
- Marktmaker met unieke marktkennis qua klanten, leveranciers, prijsstelling en producten
- Drie jaar vooruit kunnen bestellen op basis van kennis en planning
- Strategische inzet voorraden en prijsstelling in reguleren vraag en aanbod op stabiele markt
Verkoop en klantcontact
- Handelaren en netwerken in vestigingen VOC in Azie
- Handelsbeurzen en handelsnetwerken in Europa
- Netwerk van financiële dienstverlening met spelers zoals Wisselbank en handelsbeurs en scala aan instrumenten
Waarde
- Doorlopende bereidheid forse bedragen te betalen voor de VOC producten
- Potentieel volume niet gerealiseerd door hoge prijsstelling
- Veelal fortuin maken voor hoger personeel en mogelijkheden dit te doen voor al het personeel
- Hoge sterftecijfers lager personeel en met name militairen waarvoor het werk vooral een laatste uitweg is
- Nederland: Doorlopend draagvlak voor belang VOC in Nederlandse economie, afnemend en wisselend draagvlak voor bestuurders en kritiek op corruptie.
- Europa: Compagnieën worden gezien als verlengstuk van ieders eigen land
- Azië: Machtsmisbruik in met name Archipel, primair handelspartner daarbuiten
Alvorens wordt gekeken naar de lessen is het goed kort stil te staan bij de teloorgang van de VOC. Het is duidelijk dat het financieel management niet scherp en strak genoeg was en dat de afhankelijkheid van kasstromen te groot was. Het geeft vanuit moralistisch perspectief voldoening om de val van de VOC te verklaren uit de hebzucht van alle betrokkenen die de VOC heeft uitgehold: ‘de cost gaet voor den baet uit’, en niet andersom. De oorzaak lijkt toch vooral dat de Nederlanders de vierde Engelse oorlog verloren en daarmee de zeeroutes en gebieden. Een handelshuis zonder handelsstromen is dood. Neergang én succes hebben wel hetzelfde fundament. Het succes van de VOC met haar monopolieposities en verwevenheid met de Staat is vanaf het begin gebaseerd op macht. Zonder macht is het hart uit het businessmodel. Het wegvallen van zeeroutes raakt de VOC in de achilleshiel. Er zijn in de tweede helft van de achttiende eeuw ideeën geweest om van de VOC een normaal handelshuis te maken in een reguliere markt met open concurrentie en los te koppelen van het bestuur van de landsdelen. Het is gezien de diepe verankering van commercie en Staat bij de VOC (maar ook bij de andere compagnieën) niet vreemd dat dit nooit is gelukt. Verbazingwekkend is het niet dat de VOC is gesneuveld, maar dat zij zo lang zo succesvol is geweest.
Bronnen
Sources can be easily added by copying the links of the websites or articles that are used.
If you have used a non digital source please add the name and author of the document or book.
- Login of registreer om te kunnen reageren
